ARA
1. Anlam karmaşası yaratır
Küçük çocuklar, özellikle 0-6 yaş arası dönemde henüz soyut düşünme becerilerini tam geliştiremez. ‘Yapma’ veya ‘Hayır’ gibi kelimeler, çocuk için neyin yanlış olduğunu değil, sadece bir şeyin istenmediğini ifade eder. Ancak bu ifadeler çocuğa alternatif bir davranış sunmaz. Örneğin ‘Yapma!’ dediğinizde çocuk şu soruyu zihninde sorar: ‘Peki ne yapmalıyım?’
2. Bağlantıyı zedeler
Ebeveyn-çocuk ilişkisinin temelinde güven ve bağ kurma yatar. Sürekli olumsuz geri bildirim alan bir çocuk, zamanla kendini yetersiz, değersiz ya da istenmeyen hissedebilir. Ebeveynin sık sık ‘Hayır’ demesi, çocukta ebeveyniyle olan bağa dair güvensizlik yaratabilir.
3. Olumsuz davranışı artırabilir
Paradoksal biçimde, sürekli uyarı verilen bir davranış çocuğun dikkatini daha çok çekebilir. Çocuk, dikkat çekmenin yolunun o davranışı tekrar etmekten geçtiğini fark eder. Bu nedenle ‘Yapma’ dediğiniz şeyi tekrar tekrar yapmaya devam eder.
4. Çocuğun kendine güvenini zedeler
Sürekli sınırlandırılan çocuk, karar verme ve problem çözme becerilerinde gelişim gösteremez. Her davranışı dışarıdan kontrol edilen bir birey, ileride inisiyatif almaktan çekinen, pasif bir kişilik geliştirebilir.
Pozitif disiplin, cezalandırma veya bağırma yerine anlayış, yönlendirme ve rehberlikle çocuğa sınır koymayı amaçlayan bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımda çocuk hem özgürlük kazanır hem de sosyal kurallar içinde nasıl hareket edeceğini öğrenir. Hedef, çocuğa neyin doğru olduğunu öğretmek, empati kurmayı geliştirmek ve içsel disiplin kazandırmaktır.
1. Alternatif sunun
‘Yapma’ demek yerine, ne yapmasını istediğinizi açıkça belirtin. Örneğin:
● ❌ ‘Oyuncağını fırlatma!’
● ✅ ‘Oyuncağını yere yavaşça bırakabilirsin.’
Bu, çocuğa sadece neyin yanlış olduğunu değil, neyin doğru olduğunu da öğretir.
2. Duygulara isim verin
Çocuklar davranışlarını çoğu zaman duygularla yönlendirir. Onların ne hissettiğini anlamak ve dile getirmek, davranışlarının nedenini anlamanıza yardımcı olur:
● ✅ ‘Sinirli olduğunu görüyorum, ama oyuncaklara zarar veremeyiz. Gel, başka bir yol bulalım.’
3. Sınırları net koyun ama saygılı olun
Disiplin sınır koymaktır ama bu sınırlar empatiyle ve saygıyla çizilmelidir. Tutarlı ve kararlı olun, ancak sert değil, anlayışlı bir dille ifade edin.
4. Davranışa odaklanın, kişiliğe değil
Çocuğun yaptığı davranışı eleştirin, kendisini değil:
● ❌ ‘Çok yaramazsın!’
● ✅ ‘Oyuncakları yere atman hoş değil. Onlar senin ve zarar görebilirler.’
5. Örnek olun
Çocuklar, söylenenleri değil, gördüklerini taklit ederler. Sakin, sabırlı ve saygılı bir tutum sergilediğinizde, onlar da benzer şekilde davranmayı öğrenir.
Tabii ki her durumda ‘Hayır’ demekten tamamen kaçınmak da doğru değildir. Özellikle güvenlik ve sağlık konularında net ve kararlı bir şekilde sınır koymak gerekir. Örneğin:
● Elektrik prizine yaklaşmak
● Sıcak bir cisme dokunmak
● Yola fırlamak
Bu gibi durumlarda kısa, net ve kararlı bir ‘Hayır!’ demek ve ardından nedenini açıklamak yerinde olacaktır. Ancak bu ‘Hayır’ kelimesi, sürekli ve otomatik bir tepki olmamalı, belirli durumlar için saklanmalıdır. Bu sayede çocuk bu kelimenin gerçekten önemli bir anlam taşıdığını öğrenir.
Çocuğa sürekli ‘Hayır’, ‘Yapma’, ‘Dur’ demek yerine, ne yapması gerektiğini gösteren, alternatifler sunan, empati kuran bir yaklaşım geliştirmek uzun vadede çok daha sağlıklı sonuçlar doğurur. Pozitif disiplin, çocuğun kendi davranışlarını kontrol etmeyi öğrenmesini, duygusal gelişimini desteklemeyi ve özgüvenli bir birey olmasını sağlar.
Unutmayın, çocuklar hata yaparak öğrenir. Bizim görevimiz onları her hatada cezalandırmak değil, anlamalarına yardımcı olmak ve yol göstermektir. Sabır, tutarlılık ve sevgiyle atılan her adım, çocuğunuzun karakter gelişimine katkıda bulunur.
Her yaş döneminde çocuğun bilişsel, duygusal ve sosyal gelişimi farklıdır. Bu nedenle tek bir disiplin yöntemi her yaşa uygun olmayabilir:
0-2 Yaş: Keşif dönemi
Bu dönemde çocuklar çevresini tanımaya, nesneleri anlamaya çalışır. ‘Hayır’ demek yerine çevreyi güvenli hale getirmek ve dikkat dağıtma teknikleri kullanmak daha etkilidir.
3-5 Yaş: Sınırları öğrenme dönemi
Çocuk artık neden-sonuç ilişkisi kurmaya başlar. Kurallar kısa, net ve tekrar edilebilir olmalıdır. Oyunlarla, hikayelerle ve canlandırmalarla öğretim etkili olur.
6-12 Yaş: Sorumluluk gelişimi
Çocuk artık sosyal kuralları daha iyi kavrar. Bu dönemde nedenleri açıklamak, sorumluluk vermek, iş birliği yapmak (örneğin kuralları birlikte belirlemek) etkili yöntemlerdir.
Disiplin sadece bugünkü davranışı düzeltmek değil, gelecekte bağımsız, sorumlu, vicdanlı bir birey yetiştirme sürecidir. Bu perspektifle baktığımızda, şu özellikleri kazandırmak öncelikli hale gelir:
● Kendi davranışını sorgulayabilme
● Duygularını ifade edebilme
● Başkalarının sınırlarına saygı duyma
● Problem çözebilme
Pozitif disiplin, bu becerileri destekleyerek çocuğun hem kendisiyle hem çevresiyle sağlıklı ilişkiler kurmasına yardımcı olur.
1. Net, sakin ve açıklayıcı konuşun
● ❌ ‘Yapma!’
● ✅ ‘Bu masanın üzerine çıkmak tehlikeli, düşebilirsin. Gel, yerde oynayalım.’
🟡 Neden? Çocuklar sınırları öğrenmek ister. Ama sadece ‘Yapma’ demek yerine sebebiyle birlikte açıklarsanız daha iyi kavrarlar.
2. Seçenek sunun
● ✅ ‘Oyuncaklarını şimdi mi yoksa 5 dakika sonra mı toplayacaksın?’
● ✅ ‘Kitap okuyalım mı, bloklarla oynayalım mı?’
🟡 Neden? Seçenek sunmak, çocuğun kontrol duygusunu tatmin eder. Bu da direnç yerine iş birliği getirir.
3. Olumlu dili tercih edin
● ❌ ‘Koşma!’
● ✅ ‘Lütfen yavaş yürüyelim.’
🟡 Neden? Beyin olumsuzu değil, olumlu eylemi daha kolay kavrar. Çocuk ‘Koşma’yı değil ‘Koş’u duyar, alışkanlıkla koşar.
4. Davranışa odaklanın, kişiliğe değil
● ❌ ‘Ne kadar yaramazsın!’
● ✅ ‘Bu davranış başkalarını rahatsız ediyor.’
🟡 Neden? Etiketleme çocuğun benlik algısını zedeler. Kendisini ‘yaramaz’ olarak görmeye başlar ve bu davranışı pekiştirebilir.
5. Duygularını kabul edin, davranışı sınırlandırın
● ✅ ‘Kızgın hissetmen normal. Ama vurmak doğru değil. Vurmak yerine nasıl hissettiğini söyleyebilirsin.’
🟡 Neden? Çocuklar davranışlarını duygularla yönlendirir. Duygularını anlamayı öğrenmek, öfke nöbetlerini azaltır.
6. Önceden bilgilendirin, hazırlayın
● ✅ ‘10 dakika sonra parkta oyunu bitiriyoruz, hazırlan lütfen.’
● ✅ ‘Markete gideceğiz. Oyuncak almayacağız ama birlikte alışveriş yapabiliriz.’
🟡 Neden? Geçişler çocuklar için zordur. Önceden bilgi vermek krizleri önler.
7. Rutine bağlı kalın
● Sabah, akşam, yemek, uyku saatleri mümkün olduğunca düzenli olsun.
● Rutine alışmış çocuklar, ne zaman ne olacağını bildikleri için daha güvende hissederler ve daha az sınır ihlali yaparlar.
8. Model olun
● Siz bağırdığınızda çocuk da bağırır.
● Siz özür dilediğinizde çocuk da özür dilemeyi öğrenir.
🟡 Neden? Çocuklar talimatlardan çok, davranışları taklit ederek öğrenir. Ebeveynin sakinliği, onun da duygularını düzenlemesine yardımcı olur.
9. Davranışının doğal sonuçlarıyla yüzleştirin
● ✅ ‘Oyuncaklarını toplamazsan bir kısmını kaybedebilirsin.’
● ✅ ‘Montunu giymezsen dışarıda üşüyebilirsin.’
🟡 Neden? Ceza vermek yerine davranışın doğal sonucuyla karşılaşan çocuk daha derin öğrenir.
10. Sabırlı ve tutarlı olun
Disiplin süreci zaman alır. Bir gün söylediğiniz şeyin hemen karşılığını beklemeyin. Sakin, kararlı ve sevgi dolu bir tutumla tekrar edin. Sonuçlar zamanla gelecektir.
● Her gün 10-15 dakikalık özel zaman ayırın. Sadece onunla birebir oyun oynayın, onun seçtiği bir etkinliği yapın.
● Duygular hakkında kitaplar okuyun. Özellikle 3-6 yaş arası için ‘duygu kitapları’ çok etkilidir.
● Ev kurallarını birlikte belirleyin. Çocuğun da fikir verdiği kurallar daha çok benimsenir.
● ‘Hayır’ı saklayın. Sadece önemli ve gerekli olduğunda kullanın. Aksi halde çocuk bu kelimeye duyarsızlaşır.
